Η Μόσχα πίστευε πως θα κέρδιζε την ευγνωμοσύνη των Ανατολικών για την απελευθέρωση του συστήματος και την ευγνωμοσύνη των Δυτικών για την προώθηση της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στην πραγματικότητα την περίμεναν η δυσπιστία και η καχυποψία των ηγετών και στις δύο πλευρές. Όλα αυτά άλλαξαν όταν έπεσε το Τείχος. Ο Γκορμπατσόφ άρχισε να το ξανασκέφτεται. Τον εξόργιζαν οι «θριαμβολογίες» της Δύσης, και ιδιαίτερα της Βόννης. Παραπονιόταν πως η Αμερική προσπαθούσε να επιβάλλει «δυτικές αξίες» στο Σύμφωνο της Βαρσοβίας. Επιτέθηκε με οξύτητα στον Χέλμουτ Κολ, τον Γερμανό καγκελάριο, επειδή προσπαθούσε να επιταχύνει την ενοποίηση. Τα γεγονότα τον είχαν ξεπεράσει, όπως και την κυρία Θάτσερ. Αυτό όμως είναι η Ιστορία: τα πράγματα εξελίσσονται χαοτικά, με ένα «μομέντουμ» που κανείς δεν μπορεί να ελέγξει.
Τα παράξενα παιχνίδια που παίζει η ιστορία ΤΟΥΜΙCΗΑΕLΒΙΝΥΟΝ, ΤΗΕ ΤΙΜΕS - ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ
ΗΙστορία μοιάζει πολύ λιγότερο ηρωική όταν ανακαλύπτεις πώς ακριβώς γράφτηκε. Η πτώση του τείχους του Βερολίνου είναι μνημειώδες γεγονός, το οποίο σηματοδότησε την κατάρρευση του κομμουνισμού, το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και την επανένωση όχι μόνο της Γερμανίας, αλλά και μιας Ευρώπης, η οποία παρέμεινε διχοτομημένη επί 40 χρόνια από τα σοβιετικά άρματα μάχης. Γυρίζοντας 20 χρόνια πίσω σκεφτόμαστε ότι επρόκειτο για γεγονός που είχε σχεδιαστεί και εκτελεστεί από πολιτικούς ηγέτες, στρατηγούς και διπλωμάτες. Στην πραγματικότητα αποτέλεσε αυθόρμητη και χαοτική αντίδραση σε συμβάντα που κανείς, ούτε η Στάζι ούτε οι δυτικές κυβερνήσεις ούτε το Κρεμλίνο, δεν προέβλεψε, και κανείς δεν γνώριζε πώς να χειριστεί.
Την εποχή εκείνη ήμουν στο Δυτικό Βερολίνο. Θυμάμαι τις εντάσεις, τις φήμες, τον ξέφρενο ενθουσιασμό, τα «κατοστάρια» των εκστατικών Ανατολικοβερολινέζων στην ουδέτερη ζώνη. Είδα τα εμβρόντητα πρόσωπα των συνοριοφυλάκων της Στάζι, που στέκονταν αμήχανοι κάτω από την Πύλη του Βρανδεμβούργου ενώ εκατοντάδες Δυτικοβερολινέζοι χόρευαν πάνω στο Τείχος. Και θυμάμαι τον εαυτό μου να αναρωτιέται τι στην ευχή να σκέφτονταν για όλα αυτά στην άλλη πλευρά. Και, κυρίως, τι μπορεί να σκέφτονταν στο Κρεμλίνο, χιλιάδες μίλια μακριά στην παγωμένη Ανατολή.
Τώρα, ξέρουμε. Το Κρεμλίνο είχε μείνει αποσβολωμένο. Είχε από καιρό χάσει τον έλεγχο των εξελίξεων, κυρίως επειδή ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ είχε αρνηθεί να παρέμβει. Έξι ημέρες πριν από την πτώση του Τείχους, το πολιτμπιρό αγωνιζόταν να διατηρήσει την επαφή του με τα γεγονότα. Η κατάσταση άλλαζε άρδην ώρα με την ώρα. Μισό εκατομμύριο διαδηλωτές συγκεντρώνονταν στους δρόμους του Βερολίνου, όπως ανακοίνωσε στους παρισταμένους ο αρχηγός της ΚGΒ. Θα επιζούσε άραγε ο Εγκον Κρεντς, το νέο «αφεντικό» του ανατολικογερμανικού κόμματος; αναρωτήθηκε ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Και αν η Ανατολική Γερμανία κατέρρεε, πώς θα εξηγούσε το γεγονός αυτό στο ρωσικό λαό; Πώς θα μπορούσε η Μόσχα να ελέγξει την κατάσταση, χωρίς τη βοήθεια της Βόννης;
Ο Εντβαρντ Σεβαρντνάντζε, ο μεταρρυθμιστής υπουργός Εξωτερικών, είχε την καλύτερη ιδέα. Γιατί να μη ρίξουμε μόνοι μας το Τείχος; Ο συνάδελφός του της ΚGΒ διαφώνησε: θα ήταν δύσκολο για τους Ανατολικογερμανούς, που είχαν υψώσει το Τείχος, να αποδεχθούν μια τέτοια απόφαση.
Και ο κ. Γκορμπατσόφ πρόσθεσε ένα ακόμη πρόβλημα: χωρίς το Τείχος, η Δυτική Γερμανία θα εξαγόραζε την Ανατολική εν μια νυκτί. Επίσης υπέδειξε μιαν ακόμη δυσκολία: οι άλλοι δυτικοί ηγέτες δεν ήθελαν την επανένωση.
Ως μέλη του ΝΑΤΟ, βέβαια, δεν μπορούσαν να το ομολογήσουν καθαρά. Έκαναν όμως ό,τι μπορούσαν για να πείσουν το Κρεμλίνο να αντικρούσει την ιδέα, όπως είπε στους συνεργάτες του.
Η Θάτσερ ασκούσε πιέσεις
ΗΞΕΡΕ τι έλεγε. Δύο μήνες νωρίτερα η Μάργκαρετ Θάτσερ είχε αφιχθεί στο Κρεμλίνο με μοναδική αποστολή να παρεμποδίσει την επανένωση. Εμπιστευόταν τον κ. Γκορμπατσόφ. Πίστευε πως θα έκρυβε τα μυστικά της. Του ζήτησε λοιπόν να κλείσει τα μαγνητόφωνα και να διώξει τους πρακτικογράφους. Και μετά άρχισε: «Η επανένωση της Γερμανίας δεν είναι προς το συμφέρον της Βρετανίας και της Δυτικής Ευρώπης» τόνισε. «Ξέχνα τι διάβασες ή άκουσες στα ανακοινωθέντα του ΝΑΤΟ» του είπε. «Δεν θέλουμε μια ενωμένη Γερμανία. Θα οδηγούσε σε αλλαγή των μεταπολεμικών συνόρων της Ευρώπης. Δεν μπορούμε να το επιτρέψουμε αυτό, γιατί θα υπονόμευε τη διεθνή σταθερότητα και θα έθετε σε κίνδυνο την ασφάλειά μας».
Δυστυχώς για αυτήν οι στενογράφοι δεν ξέχασαν τα λόγια της. Και πρόσφεραν υπηρεσία στην Ιστορία. Χάρη σε αυτούς γνωρίζουμε πως το 1989 ήταν εξίσου τραυματικό για τη Δυτική Ευρώπη όσο και για την Ανατολική. Η κυρία Θάτσερ και ο Φρανσουά Μιτεράν δεν μπορούσαν να καταλάβουν τι είχαν στο μυαλό τους οι Ρώσοι. Οι Γάλλοι, ιδίως, είχαν τρομοκρατηθεί. Γιατί η Μόσχα δεν έκανε τίποτε για να εμποδίσει την προοπτική της επανένωσης; Ο κ. Μιτεράν και οι άλλοι υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι του γαλλικού καθεστώτος έβλεπαν εφιάλτες και μόνο στην ιδέα: ένας από αυτούς, ο Ζακ Αταλί, κατέληξε να πει πως αν συνέβαινε κάτι τέτοιο θα πήγαινε να ζήσει στον... Αρη! Ο κ. Γκορμπατσόφ όμως ήταν αποφασισμένος να μην ακολουθήσει τους παλιούς τρόπους συμπεριφοράς της πληγωμένης ρωσικής αρκούδας. Δεν θα έστελνε στρατεύματα για να κρατήσει όρθιους τους «δεινόσαυρους» του κομμουνισμού. Θεωρούσε πως ο Εριχ Χόνεκερ, ο αλύγιστος απολυταρχικός ηγέτης της Ανατολικής Γερμανίας, ήταν ένας «μαλάκας». Και πίστευε, αφελώς, πως αν η Ρωσία επέτρεπε στους διαδηλωτές να ανατρέψουν τους γερο-δικτάτορες οι λαοί της Ανατολικής Ευρώπης θα τής ήταν αιωνίως ευγνώμονες.
Η διαφορετική αντίληψη του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ
Ο ΜΙΧΑΗΛΓκορμπατσόφ και οι συνεργάτες του είχαν κολακευτεί από την ενθουσιώδη υποδοχή που του επεφύλασσαν στο εξωτερικό («σε αντίθεση με την απαξιωτική συμπεριφορά του ίδιου του λαού του», όπως σημείωσε στο ημερολόγιό του ένας υπάλληλος του πολιτμπιρό). Το Κρεμλίνο πρέπει να ενθουσιάστηκε από τις ιαχές «Γκόρμπι, Γκόρμπι» των Ανατολικογερμανών, σε εκείνη τη μοιραία 40ή επέτειο στο Ανατολικό Βερολίνο.
Η Μόσχα πίστευε πως θα κέρδιζε την ευγνωμοσύνη των Ανατολικών για την απελευθέρωση του συστήματος και την ευγνωμοσύνη των Δυτικών για την προώθηση της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στην πραγματικότητα την περίμεναν η δυσπιστία και η καχυποψία των ηγετών και στις δύο πλευρές. Όλα αυτά άλλαξαν όταν έπεσε το Τείχος. Ο Γκορμπατσόφ άρχισε να το ξανασκέφτεται. Τον εξόργιζαν οι «θριαμβολογίες» της Δύσης, και ιδιαίτερα της Βόννης. Παραπονιόταν πως η Αμερική προσπαθούσε να επιβάλλει «δυτικές αξίες» στο Σύμφωνο της Βαρσοβίας. Επιτέθηκε με οξύτητα στον Χέλμουτ Κολ, τον Γερμανό καγκελάριο, επειδή προσπαθούσε να επιταχύνει την ενοποίηση. Τα γεγονότα τον είχαν ξεπεράσει, όπως και την κυρία Θάτσερ. Αυτό όμως είναι η Ιστορία: τα πράγματα εξελίσσονται χαοτικά, με ένα «μομέντουμ» που κανείς δεν μπορεί να ελέγξει.
Το Κρεμλίνο βρισκόταν μακριά από τις μάζες
Η αφέλειά του είναι εξηγήσιμη. Ο Βλαντίμιρ Μπουκόφσκι, ο σοβιετικός αντικαθεστωτικός που πρώτος απέκτησε πρόσβαση στα σχετικά έγγραφα του Κρεμλίνου, σημειώνει ότι το πρόβλημα ήταν πως το Κρεμλίνο δεν είχε ιδέα τι πίστευαν οι μάζες. Δεν υπήρχε ελευθεροτυπία, τα κομματικά αφεντικά πίστευαν στην ίδια τους την προπαγάνδα, και η ΚGΒ ανέφερε στους ανωτέρους της στο Κρεμλίνο μόνο ό,τι η ίδια πίστευε πως εκείνοι ήθελαν να ακούσουν. Όταν όλα εξελίχθηκαν διαφορετικά, η αντίδραση στη Ρωσία ήταν εξίσου χαοτική με εκείνη της υπόλοιπης Ευρώπης.
Τα γεγονότα οδήγησαν τον κόσμο στους δρόμους. Και τα κομμουνιστικά κόμματα έμειναν χωρίς σχέδιο, χωρίς εξουσία. Αυτό ήταν που ανησυχούσε περισσότερο την κυρία Θάτσερ. Υποστήριζε, βέβαια, την ελευθερία. Της άρεσε όμως η τάξη, η προβλεψιμότητα και οι θεσμοί όπως το ΝΑΤΟ, όπου η Βρετανία μπορούσε να παίζει κυρίαρχο ρόλο. Η συμφωνία της Γιάλτας ανέφερε ότι οι Ρώσοι θα είχαν τη δική τους σφαίρα επιρροής και οι δυτικοί σύμμαχοι τη δική τους. Και η συμφωνία εκείνη πρόσφερε, τουλάχιστον για τη Δύση, 40 χρόνια σταθερότητας και ευημερίας.
Η συμφωνία όμως δεν έφερε ευημερία και στην Ανατολή. Και ο κ. Γκορμπατσόφ ήταν αποφασισμένος να το αλλάξει αυτό. Γνώριζε ότι η Μόσχα δεν μπορούσε να συνεχίσει να στηρίζει τους καταχρεωμένους συμμάχους της. Δεν είχε χρόνο για την ανατολικογερμανική ακαμψία, τη βαρβαρότητα του Τσαουσέσκου στη Ρουμανία ή τη διαφθορά του Ζίβκοφ στη Βουλγαρία. Μια βαθιά φλέβα ανθρωπισμού χαρακτηρίζει τον κ. Γκορμπατσόφ, όπως προκύπτει από αυτό το ντοκουμέντο. Ο άνθρωπος που μεγάλωσε στη σταλινική Ρωσία ήταν αποφασισμένος να ξεμπερδεύει με τον σταλινισμό μέσα στο ίδιο του το σπίτι.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου